انتو موزیکولوژی

اتنوموزیکولوژی یا شناخت موسیقی اقوام و ملل، گرایش علمی مشترکی بین موزیکولوژی(موسیقی‏شناسی) و اتنولوژی(انسان شناسی )است.این رشته همچون‏ رشته‏های دیگر علمی که در غرب شکل گرفته‏اند تعریفی‏ غرب‏مدار از موضوع خود ارائه می‏دهد که آن«بررسی‏ موسیقی اقوام غیرغربی»است؛ولی شاید برای محقق‏ غیرغربی بتوان این تعریف را به«بررسی موسیقی نواحی و مناطق،که خارج از حوزه موسیقی رسمی کشور هستند» تعبیر کرد.
هرچنداتنوموزیکولوژی به معنای خاص؛نیاز به‏ اطلاعات پایه در موزیکولوژی دارد ولی همانگونه که در این‏ گزارش خواهیم دید بسیاری از حوزه‏های پژوهشی در اتنوموزیکولوژی وجود دارند که الزاما داشتن اطلاعات فنی‏ زیادی را در قلمرو موزیکولوژی ایجاب نمی‏کنند.
اتنوموزیکولوژی به عنوان گرایشی از موزیکولوژی‏ پژوهشگرانی فعال-هرچند معدود-را در ایران داشته است‏ که به گردآوری و بررسی موسیقی نواحی مختلف ایران‏ پرداخته و اقدام به چاپ و کتب و مقالاتی در این زمینه‏ کرده‏اند ولی با اینکه موسیقی یکی از شاخص‏ترین،و به‏ تعبیری شاخص‏ترین جنبه از هر فرهنگی است،و با توجه‏ به اینکه بخش عمدهء انسان ‏شناسی در رابطه با بررسی‏ فرهنگ است،با این حال اتنوموزیکولوژی به عنوان گرایشی‏ از انسان ‏شناسی از سوی مردم‏شناسان در کشور ما مورد بی‏توجهی واقع شده است.ازاین‏رو آشتی دادن‏ انسان ‏شناسان با اتنوموزیکولوژی و به‏خصوص آشنا کردن‏ دانشجویان انسان شناسی  با این رشته حائز اهمیت بسیاری‏ است،در این راستا گروه انسان شناسی  دانشکده علوم‏ اجتماعی دانشگاه تهران از آقای محمد رضا درویشی پژوهشگر موسیقی و آهنگساز دعوت کرد تا با حضور در جلسه‏ای از جلسات درس سمینار کارشناسی ارشد انسان‏شناسی با اساتید و دانشجویان‏ انسان‏شناسی پیرامون اتنوموزیکولوژی به سخنرانی و پرسش و پاسخ بپردازند.آقای درویشی با اجتناب از مباحث‏ فنی صرف به معرفی اتنوموزیکولوژی و حوزه‏های مختلف آن‏ با توجه به حساسیت‏ها و اطلاعات مخاطبین پرداختند.آنچه‏ از نظر می‏گذرد چکیده سخنرانی و پاسخ‏های آقای‏ محمد رضا درویشی به پرسش‏های حاضران در جلسه است‏ که در قالب مقولات مختلف عرضه می‏شود و پراکندگی برخی‏ موضوعات به‏خاطر پرسش‏های متفاوتی است که در جریان‏ پرسش و پاسخ صورت گرفته است.
انتوموزیکولوژی و تاریخچه آن:
اتنوموزیکولوژی یکی از رشته‏های بسیار مهم در موسیقی و به‏ویژه در انسان شناسی  است. اتنوموزیکولوژی و انسان شناسی  باید به موازات همدیگر نگریسته شده و مورد بررسی قرار گیرند.یک‏ (موسیقی‏شناس-اتنوموزیکولوگ)جدای از مجموعه‏ آموزش‏هایی که در حوزه‏های مختلف موسیقی باید ببیند،یک دوره تخصص انسان شناسی  را هم باید حتما بگذراند.
در مورد پیشینهء اتنوموزیکولوژی قابل ذکر است که‏ با اینکه این رشته قبل از جنگ جهانی دوم هم مطرح‏ بوده؛ولی شکل‏گیری آن عمدتا به سالهای پس از جنگ جهانی دوم باز می‏گردد که میل به شناخت‏ فرهنگهای غیرغربی در آمریکا و اروپایی غربی شدت‏ گرفت.این رشته در ابتدا به عنوان موسیقی‏شناسی‏ تطبیقی مطرح بود.در این مرحله بسیاری از موسیقی‏شناسان غربی بدون حضور مستقیم در میدان‏ تحقیق،آثار ضبطشدهء موسیقی‏های غیرغربی را نت‏نویسی می‏کردند.بعدها به‏ویژه در آمریکا گرایش به‏ تحقیق در محل شدت گرفت.در این خصوص دو گرایش اصلی وجود داشت:یکی مکتب کلن برلن در آلمان و دیگری مکتب آمریکا.

خصیصهء مکتب آلمان(کلن-برلن)عدم توجه زیاد به حضور پژوهشگر در محل و تأکید بر بررسی‏ کتابخانه‏ای و آرشیوی است؛در مقابل مکتب آمریکا تأکید بیشتری بر حضور پژوهشگر در محل دارد.
امروزه در عمل،این دو گرایش از هم قابل تفکیک‏ نیستند و با درگذشت سردمداران عمده این دو مکتب، امروزه یک روش بینابینی با استفاده از گرایشات این دو مکتب در موسیقی‏شناسی بین المللی مطرح است.

جایگاه موسیقی در پژوهش‏های‏ انسان شناسی :
در انسان شناسی  به‏ویژه وقتی بخواهیم از نظرگاه‏ هویت‏شناسی به آن نگاه کنیم پای صحبت‏های جدی‏ در حوزه موسیقی به میان می‏آید.موسیقی نه‏تنها یکی‏ از جلوه‏های هویتی ما و یکی از مهمترین بخش‏های‏ سنت ما را تشکیل می‏دهد،بلکه شاید بتوانیم بگوئیم‏ که موسیقی در کنار زبان شاخص‏ترین بخش هویت‏ فرهنگی ماست و این یکی به دلیل تجریدی بودن‏ موسیقی و دیگر به‏خاطر ارتباط موسیقی با تمام‏ حوزه‏های هنری در فرهنگهای سنتی ماست.
در فرهنگهای سنتی،موسیقی نه‏تنها با تمام شئون‏ زندگی مردم ارتباط داشته-و امروز هم به شکل‏ کم‏رنگ‏تر هنوز ارتباط دارد-بلکه با تمام هنرها مرتبط است.در فرهنگ‏های سنتی موسیقی با ادبیات شفاهی‏ و بعضا ادبیات کتبی،با نگارگری،هنرهای نمایشی و اسطوره‏ها و آئین‏های مذهبی و غیرمذهبی،پیوند دارد. در بسیاری از آئین‏ها و مراسم،ما با مجموعه‏ای از هنرها روبه‏رو می‏شویم که البته موسیقی در میان آنها تشخص‏ بیشتری دارد.به‏عنوان مثال آئین‏های موسیقی درمانی که‏ در جنوب ایران تحت عناوین مختلفی چون مراسم«زار»و «نوبان»و«مشایخ»و در بلوچستان تحت عنوان«گواتی» برگزار می‏شود،دارای جنبه‏های نمایشی،آرایش صحنه، چهره‏پردازی و ادبیات و غیره است،ولی تمام این جنبه‏ها و هنرها در ارتباط با موسیقی قرار دارند و درواقع جنبه‏ برجسته آن موسیقی است،و هنرهای دیگر دست به‏دست‏ هم می‏دهند و به کمک موسیقی می‏آیند.
موسیقی در ایران نمونه‏های مختلفی دارد.یکی از این نمونه‏ها ردیف دستگاهی موسیقی ایران است که‏ بیشتر مربوط به شهرهای بزرگ ایران،یا به‏عبارتی‏ مراکز قدرت سیاسی در قدیم می‏شود،مثل اصفهان، شیراز،تبریز و تهران.در این مناطق موسیقی بومی‏ جلوه‏ای خفیف‏تر یا ضعیفتر دارد و به جای آن مکاتب‏ مختلف،ردیف دستگاهی موسیقی ایران عمده است.
بخش دیگر که به‏نظر من مهم‏ترین و عمده‏ترین‏ بخش را شامل می‏شود موسیقی مناطق مختلف ایران‏ است.ما هرچه از مناطق مرکزی به مناطق مرزی ایران‏ می‏رویم این موسیقی غلیظتر می‏شود.
درواقع نوار مرزی دورتادور ایران،قوی‏ترین و دست‏نخورده‏ترین نمونه‏ها از این موسیقی را دربردارند. موسیقی در مناطق مختلف ایران با کلیه فعل و انفعالاتی‏ که مردم در زندگیشان دارند،ارتباط مستقیم داشته و با تمام شئون مادی و معنوی مردم مرتبط است.گرچه در فرهنگ‏های سنتی‏تر و قدیمی‏تر اصولا تمایز بروزات‏ مادی و معنوی کمتر است؛مثلا در مراسم طلب باران،در جشن درو و غیره‏[موسیقی نقش مهمی دارد]و اصولا در فرهنگ‏های سنتی موسیقی از تولد تا مرگ با مردم‏ همراه است.به‏عنوان مثال برای تولد نوزاد هنوز آهنگ‏ها و اشعار ویژه‏ای در بلوچستان وجود دارد.برای‏ روز ششم تولد کودک هم مقام‏ها و آهنگ‏های ویژه‏ای‏ در بلوچستان وجود دارد که این حتی در فرهنگ‏های‏ غیرایرانی هم دیده می‏شود.
همین‏طور برای زائو،برای عروسی و مراحل‏ مختلف آن از حنابندان تا زفاف،تا موسیقی‏های مربوط به عزاداری و سوگ.
هرچند امروزه این پیوند به‏دلیل شرایط اجتماعی و مناسبات جدید سست شده و حتی در بسیاری از مناطق‏ کمتر شاهد پیوند موسیقی با زندگی روزمره مردم‏ هستیم.
باتوجه به مسائلی که ذکر شد در تحقیقات‏ انسان شناسی  باید به موسیقی به‏عنوان یکی از ارکان‏ اصلی توجه شود،و به‏خصوص در تحقیقات‏ انسان شناسی  و از دیدگاه هویت‏شناسی،بدون توجه به‏ حضور و تأثیر بی‏چون و چرای موسیقی در زندگی روزمرهء مردم در فرهنگ‏های سنتی شاید بتوان گفت که‏ تحقیقات ما ناقص خواهد بود.